Uit de in 2025 uitgevoerde tussenevaluatie van het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) blijkt dat het ANLb bijdraagt aan het herstel van de biodiversiteit, maar dat het in de huidige vorm onvoldoende is om de landelijke afname van weidevogels en andere soorten te stoppen. Het feit dat landelijk op (maar) 5% van het landbouwareaal aan ANLb wordt gedaan speelt hier een grote rol in. Wel is in gebieden met ANLb de afname van weidevogels kleiner dan in gebieden zonder ANLb, en lokaal lukt het om de afname te stoppen of de populaties zelfs weer te laten stijgen. Dit succes is, naast de inspanning en motivatie van de boeren, sterk gekoppeld aan het oppervlakte zwaar agrarisch natuurbeheer in een gebied. De oppervlakte aan deze zwaar beheerpakketten als grasland met rustperiode, extensief kruidenrijk grasland, plasdras en extensieve beweiding is in veel gebieden nog te laag om de weidevogels in stand te houden.

Vanuit LVVN - en eerder al vanuit Aanvalsplan Grutto - worden er extra middelen beschikbaar gesteld voor de uitbreiding van het ANLb, specifiek gericht op het verhogen van het aandeel zwaar beheer in bestaande weidevogelgebieden. Vanaf 2026 komt er landelijk 200 miljoen euro extra budget beschikbaar voor Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb), waarvan 10,2 miljoen voor Friesland. Dit is zowel voor professionalisering van de collectieven, het updaten van de ICT systemen en tariefstijging van de beheervergoedingen als voor uitbreiding beheer.

Uit eerder uitgevoerde doorrekeningen en analyses blijkt dat met de oude beheervergoedingen een areaal van 20-25% zwaar agrarisch natuurbeheer economisch nog goed inpasbaar is. In dit geval kan het merendeel van het beheersgras gevoerd worden aan de droge koeien en het jongvee waardoor het geen effect heeft op de melkproductie. Bij hogere percentages moet een steeds groter aandeel worden gevoerd aan de melkkoeien, wat van invloed is op de melkproductie. Bij deze hogere percentages gaan bedrijfseffecten een rol spelen die niet gedekt worden binnen de beheervergoedingen. Om het toepassen van hogere percentages zwaar beheer op het bedrijf financieel aantrekkelijker te maken worden er tariefsverhogingen doorgevoerd (gemiddeld ca. 20% verhoging) en past een aantal collectieven vanaf 2026 de mozaïektoeslag toe. Dit is een extra toeslag van €100-€400 per hectare op de beheervergoedingen voor zwaar beheer om de doorwerkende negatieve financiële effecten op bedrijfsniveau te compenseren. Om te testen of deze hogere tarieven en het toepassen van de mozaïektoeslag voldoende zijn hebben een aantal collectieven uit Friesland Anne Jansma (Agreco Advies) en Andries Jan de Boer (3D Agro Advies) gevraagd om dit financieel door te rekenen. Hierbij is voor twee standaardbedrijven - een intensiever bedrijf (20.000 kg melk/ha) en een extensiever bedrijf (14.000 kg melk/ha) - doorgerekend wat de financiële effecten zijn van een oplopend aandeel zwaar beheer binnen het bedrijf (0%, 15%, 25%, 40%, 50%). Uit de doorrekening blijkt dat in bijna alle scenario’s het resultaat hoger is dan het basisscenario zonder ANLb. Hierbij is het financieel resultaat bij een extensief bedrijf hoger dan bij een intensief bedrijf. Oftewel, bij een extensief bedrijf is het over het algemeen gemakkelijker om hogere aandelen zwaar beheer in te passen dan op een intensief bedrijf. Bij de doorrekening bleek ook dat de mozaïektoeslag en daaraan gekoppelde voorwaarden en bedragen door collectieven op verschillende manieren wordt toegepast, en dat dit een grote invloed had op het financieel resultaat. Bij het slim en effectief toepassen van een mozaïektoeslag konden de gederfde inkomsten uit melkgeld volledig gecompenseerd worden, en resulteerde het scenario 50% zwaar beheer bij een extensief bedrijf in het hoogste financiële resultaat. De mozaïektoeslag is daarmee een belangrijk instrument om hogere aandelen zwaar beheer financieel aantrekkelijker te maken. Wat er daadwerkelijk per bedrijf mogelijk inpasbaar is aan zwaar beheer, blijft situatie specifiek. De uitkomsten van de doorrekening geven in ieder geval aan dat met de tariefverhogingen en het toepassen van de mozaïektoeslag het voor boeren financieel aantrekkelijker wordt om meer zwaar beheer in te passen in de bedrijfsvoering.

Referenties:

Rapportage tussenevaluatie ANLb

Link naar de presentatie met de resultaten van de doorrekening bij één van de collectieven