Aanleiding
Een melkveehouder uit de buurt van Sneek heeft de Landbouw Adviespool (LAP) benaderd voor advies over bodemverbetering. LAP-adviseur Jehannes Fopma (JFopma Advies) heeft deze case in behandeling genomen.
Vraagstelling
Ik zou graag advies willen over bodemverbetering op mijn bedrijf.
Advies
Bedrijfskringloop
Jehannes: hieronder zie je de kringloop met veestapel, mest, bodem en gewas. Zelf begin ik vaak met mest, omdat de kwaliteit van de mest beter moet. Krijgen we betere mest en bemesting, dan resulteert dit in een betere bodem, wat weer beter ruwvoer oplevert, waardoor we minder krachtvoer hoeven te voeren en de koeien gezond zijn en betere melk en mest produceren. En dan is de kringloop weer rond. Om dit voor elkaar te krijgen is biologie nodig, wat van nature overal wel is maar niet wordt benut, we hebben het immers vervangen voor kunstmest en te veel krachtvoer. Naast betere mest wordt de bodemvruchtbaarheid verbeterd door de mineralenbalans te herstellen en het bodemleven te activeren. Wanneer de bodem chemisch, fysisch en biologisch is hersteld is ze in staat om water en nutriënten te bufferen en is ze in staat ziektes en plagen te weren.
Bodemanalyse
De kleiige bovenlaag bevat veel Stikstof, Zwavel en Magnesium en is laag in Fosfaat en Calcium. De Ca/Mg verhouding is met 68/24 slecht, waardoor er een slechte structuur ontstaat en er weinig ruimte is voor lucht. De pH is aan de lage kant. Advies is om te bekalken met een traag werkende en Magnesiumarme kalkmeststof. Voorbeelden hiervan zijn zeeschelpenkalkmeer of eierschalen.
Achtergrondinformatie
Ca/Mg verhouding herstellen
Een juiste verhouding tussen Calcium en Magnesium is essentieel voor de structuur van de bodem en is de start om de bodem te verbeteren. Een bodem met een goede Ca/Mg verhouding heeft een open structuur, minder verdichting, betere vochthuishouding, betere beworteling en dus een goed huis voor bodemleven.
pH herstellen
Een goede pH is de basis voor een goede bodem. Bij een goede pH komen de nutriënten goed beschikbaar en is er een optimaal klimaat voor bodemleven.
Ureum stikstof i.p.v. nitraat stikstof
Om de koe in haar eiwitvoorziening te voorzien is de kwaliteit van het eiwit belangrijk. Nitraatstikstof kan in de plant omgezet worden naar werkelijk eiwit, maar de plant krijgt hier vaak onvoldoende de tijd voor. Daarnaast is er vaak een overschot aan nitraatstikstof, mede door natuurlijke processen. We zien dit in de praktijk terug aan hoge ureum gehaltes in de melk en een scheve OEB/DVE (veel NPN eiwit) verhouding in graskuilen. Daarom is het niet gewenst om extra nitraatkunstmest te strooien, maar om bijvoorbeeld ureum als stikstof bron te gebruiken.
Bodemconditiescore
Zie voor de bodemconditiescore het PDF-bestand, via bovenstaande button.
Opmerkingen bij bodemconditiescore:
Mooie gewasbedekking met lichte spoorvorming. Geen plas- of scheurvorming. Bovenlaag breekt redelijk scherphoekig en beworteling is goed. Scherphoekige bodemstructuur komt door veel Magnesium en Kalium en te weinig Calcium in het CEC. Wormenaantal en wormenmassa zijn goed. Wormen zijn het topje van het bodemvoedselweb; wanneer dit goed is is de rest ook redelijk tot goed. De C/N-verhouding op het bodemanalyse is matig, waardoor het bodemleven waarschijnlijk bacterie dominant is. Liever zien we meer schimmels. Om dit zeker te weten is meer onderzoek nodig. Veel gekleurde vlekken, IJzerrijke grond. IJzer bindt mineralen, die daardoor minder goed beschikbaar komen voor de plant. Bodemleven kan deze mineralen vrijmaken.
Linksboven: wormenaantal en massa zijn goed. Rechtsboven: scherphoekige structuur en mooie wormengaten.
Linksonder: veel gekleurde vlekken. Rechtsonder: sterke beworteling tot in het veen (50cm).
Rantsoen in beeld
In dit hoofdstuk brengen we het rantsoen vanuit de kringloopwijzer in beeld. Vanuit de bedrijfsstikstofbalans zien we dat de veestapel de laagste efficiënties behalen. Hoewel we ook zien dat de spreiding van de veestapelefficiëntie bij de verschillende bedrijven klein is, is hier veel winst te behalen. De theoretische koe van Jan Dijkstra haalt bijvoorbeeld een efficiëntie van 45%. Hierin speelt vooral voeding een rol en dat hier nog winst valt te behalen is zeker.
De benutting van de veestapel is 21%, dit is inclusief jongvee en droge koeien. Dit heeft te maken met het RE in het rantsoen, wat aan de hoge kant. Het tank Ureum over het jaar is met 22 te hoog. Daarnaast is er behoorlijk jongvee aanwezig.
De tabel hieronder geeft het rantsoen van de totale veestapel weer (KLW 2023). Het totale ruweiwit is 181 gram per kg droge stof. Streven is om rond de 150 uit te komen.
Om op 150 gram ruweiwit uit te komen zijn er verschillende knoppen om aan te draaien. Als eerste door lagere stikstofbemesting of een zwaarder gewas inkuilen gaat het RE in de graskuilen dalen. Automatisch daalt het RE in het verse gras mee. Uitdaging is om voldoende VEM in de graskuilen te houden. De grootste daling kan worden gerealiseerd door het aandeel krachtvoer en de hoogte van het ruweiwit in het krachtvoer naar beneden bij te sturen. Naast het melkveerantsoen is het raadzaam om het rantsoen van de droge koeien en het jongvee te beoordelen op RE.
Achtergrondinformatie
In de pens wordt eiwit voor een deel omgezet in ammoniak. Een deel van die ammoniak passeert de penswand, komt via het bloed in de lever terecht, waar het omgezet wordt in ureum. Dit ureum wordt grotendeels met de urine uitgescheiden, een deel wordt echter gerecycled via het speeksel. Dat is de route pens – bloed – lever – speekselklieren – pens. Als er dan onbestendige energie in de pens is kan het alsnog benut worden. Door de koe extra te laten herkauwen kan een grotere speekselsecretie gerealiseerd worden en kan er meer ammoniak gerecycled worden. Zo is een hogere eiwit-(lees stikstof)efficiëntie te realiseren. Als er meer structuurrijk voer gevoerd wordt aan de koeien gaan ze meer herkauwen. Zodoende wordt het totale rantsoen ook beter benut. Meer herkauwen kan door bijvoorbeeld natuurhooi of structuurrijke kuil te voeren. Hooi (gehakseld) heeft de voorkeur. Door het voeren van meer onbestendige energie aan de koeien wordt de efficiëntie op pensniveau ook verbeterd, de ontstane ammoniak wordt met behulp van energie door micro-organismen omgezet in micro-organismen eiwit. Onbestendige energie zit o.a. in granen, liefst gerst, haver of rogge maar ook tarwe en triticale kan, voederbieten. Snijmais bevat ook een aandeel onbestendige energie, maar daarnaast een omega 6 omega 3 verhouding van 30. Dat is erg ongunstig voor de gezondheid van de koe. Omega 6 in overmaat bevordert ontstekingsprocessen, in klauwen, uier en baarmoeder
(Hubert Cremer, Dr.Med. Vet. Karl Heinz Schmack, “De beschadigde koe door de ureum gekte”, Bij de oorsprong, 2020.).
Het verhogen van de benutting van eiwit in de pens is dus een 2-sporen beleid: meer structuur om de koe meer te laten herkauwen en meer stikstof te laten recyclen en meer energie om de gerecyclede stikstof beter te benutten. Met deze combinatie is vervolgens het eiwitgehalte in het rantsoen te verlagen. Doordat het eiwitgehalte in het rantsoen verlaagd wordt vindt er minder buffering door eiwit plaats. Bij het voeren van meer energie wordt er meer zuur gevormd. Beide verhogen dus de kans op pensverzuring. Meer structuur zorgt voor meer herkauwen met een grotere speekselproductie waarin natriumbicarbonaat dat de pens weer buffert. Het is zaak signalen van pensverzuring, o.a. laag vet in de melk, in de gaten te houden. Koeien die veel willen herkauwen willen veel liggen. Een hoog koecomfort is daarvoor nodig.
Analyse eerste snede graskuil
Het gras is redelijk vochtig ingekuild, hierdoor zit er veel NPN eiwit in de kuil. Dit is te zien aan de DVE/OEB verhouding en het verschil tussen ruw eiwit en ruw eiwit totaal. Net als in de bodem is Fosfor aan de lage kant. Ondanks dat het gras redelijk nat is ingekuild en er veel melkzuur is ontstaan, is de verteringscoefficient laag en bevat het gras redelijk houtstof (ADL)
Concrete adviezen voor de lezer:
- Betere mest en bemesting resulteren in een betere bodem, wat weer beter ruwvoer oplevert, waardoor minder krachtvoer hoeft te worden gevoerd, waardoor de koeien gezonder zijn en betere melk en mest produceren.
- Wanneer de bodem chemisch, fysisch en biologisch is hersteld is ze in staat om water en nutriënten te bufferen en is ze in staat ziektes en plagen te weren.
- Als de Ca/Mg verhouding slecht is, ontstaat een slechte structuur en is er weinig ruimte voor lucht. Advies is om dan te bekalken met een traag werkende en Magnesiumarme kalkmeststof. Voorbeelden hiervan zijn zeeschelpenkalkmeer of eierschalen.
- Om de koe in haar eiwitvoorziening te voorzien is de kwaliteit van het eiwit belangrijk.
- Wormen zijn het topje van het bodemvoedselweb; wanneer dit goed is is de rest ook redelijk tot goed.
- Het verhogen van de benutting van eiwit in de pens is een 2-sporen beleid: meer structuur om de koe meer te laten herkauwen en meer stikstof te laten recyclen en meer energie om de gerecyclede stikstof beter te benutten. Tijdens het herkauwen wil de koe liggen. Koecomfort is hierbij heel belangrijk.
24.120/mz
